بررسی ضمایر شأن و قصه در قرآن کریم

چکیده: شأن و قصه، ضمیر مفرد غایبی است که به­وسیله­ی جمله­ی بعد از خود تفسیر می­شود. این ضمیر، گاه به­صورت منفصل مرفوع، گاه متصل منصوب و گاه به­صورت مقدر می­آید. ضمیر شأن را با عبارت «شأن یا امر چنین است» و ضمیر قصه را نیز با عبارت «قصه و داستان چنین است» تعبیر می­کنند. این ضمیر را ضمیر حدیث، ضمیر مجهول و... نیز نامیده­اند. در قرآن در موارد متعددی از این ساختار استفاده شده است و بیشتر برای بزرگداشت امری به­کار رفته است که در مورد آن سخن گفته می­شود. تاکنون، تحقیقی در مورد ضمیر شأن و موارد آن در قرآن به شکل خاص، صورت نگرفته است و آنچه در این خصوص بیان شده در تفاسیر و منابع اعراب­القرآن و منابع نحوی پراکنده است. هدف این مقاله، تبیین مواردی است که در قرآن، ضمیر شأن یا قصه انگاشته شده و بیان و بررسی آرای دانشمندان اسلامی در این خصوص، نتیجه­گیری و همچنین تبیین موضوعاتی است که برای بیان آن در قرآن از ضمیر شأن و قصه استفاده شده است. براساس این تحقیق، مواردی که در قرآن، ضمیر شأن یا قصه انگاشته شده حدود 52 مورد است که دانشمندان اسلامی درباره­ی 28 ضمیر، اتفاق نظر و 24 مورد دیگر، اختلاف داشته­اند. همین اختلاف­ها ضروری می­نماید تا موضوع، به­صورت مجزا بررسی شده و گامی دیگر در جهت شناخت رموز ادبی این کتاب آسمانی برداشته شود.